Rzeka Oszmianka w Oszmianie niedaleko ulicy Krzyżowej i domu państwa Salmanowiczów - około roku 1943 - fotografia T.Butkiewicz

XIX-wieczny opis rzeki Oszmianki oraz jej przebieg przez Oszmiańszczyznę na fragmencie mapy województwa wileńskiego i nowogródzkiego z lat 30 XX-wieku.

Opis rzeki Oszmianki w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. (tom 7, str. 755) Warszawa 1886.

Oszmianka, rzeka w gub. wileńskiej, lewy dopływ Wilii. Bierze początek w pow. oszmiańskim około folwarku Szłapakowszczyzny, przepływa pod Oszmianą, miasteczkiem Żuprany i pod wsią Markuny wpada do Wilii. Długa do 75 wiorst, głębokość dochodzi do sążnia, szerokość do 8 sążni. Brzegi ma po większej części piaszczyste i urwiste, lecz niewysokie, dno piaszczyste. Bieg ma nadzwyczaj bystry, tak że znajduje się na niej niewiele młynów i tu tylko w górnym biegu. Na wiosnę Oszmianka zalewa znaczną, przestrzeń i z powodu gwałtownego przyboru wód zrywa mosty i szluzy. Nieznaczna u źródeł, powiększa się przybierając kilka strumieni. Od ujścia z lew. brzegu spławnej rz. Łoszy staje się sama spławną. Oszmianka stanowiła niegdyś granicę pomiędzy ziemią, krzywiczańską a litewską. Podług danych z 1859 roku nad brzegami jej znajdowało się 302 chat, z ludnością, 2717 (1305 mężczyzn i 1412 kobiet), mianowicie w pow. oszmiańskim 287 chat i 2587 mieszkańców (1241 męż. i 1346 kob.), w wileńskim zaś 15 chat i 130 mk. (64 męż. i 66 kob). Wierzchowiną swoją Oszmianka styka się z rz. Olszanką, płynącą do Berezyny.

Przebieg rzeki Oszmianki pokazany na mapie w skali 1:1.000.000 autorstwa E.Romera i T.Szumańskiego z roku 1930.

Oszmianka płynie początkowo z zachodu na wschód Oszmiańszczyzny (rozpoczynając bieg na zachód od Murowanej Oszmianki), a następnie skręca na północ (aż do ujścia do Wilii pod Markunami). [fragment mapy obok]

Turystyka wodna na Oszmiańszczyźnie - spływy kajakowe rzeką Oszmianką.

Przed wojną rzeka Oszmianka była wykorzystywana także do turystyki wodnej. Wprawdzie były to tereny, gdzie nie było łatwo o zaopatrzenie i noclegi wzdłuż rzeki (zwłaszcza w jej dolnym biegu, który w sposób szczególny nadawał się do organizowania spływów), jednak te niedogodności rekompensował łagodny bieg rzeki oraz urokliwa krajoznawczo okolica. Z tego co się orientuję niektóre polskie firmy specjalizujące się w tego typu turystyce przygotowują w swojej ofercie również spływy Oszmianką - jednak obecnie raczej nikt ich nie organizuje. Nie wiem natomiast jak to wygląda po białoruskiej stronie. Słyszałem o spływach w okolicach jeziora Narocz, ale nie na Oszmiańszczyźnie. Jeśli słyszeliście o takich wyprawach to proszę o informację i naturalnie zdjęcia. Zamieścimy je na naszym portalu.

Poniżej opis szlaku wodnego - kajakowego rzeką Oszmianką zamieszczony w starym polskim przewodniku. Jest to pochodząca z okresu przed II wojną światową "biblia" polskich kajakarzy autorstwa Antoniego Heinricha pod tytułem "Szlaki wodne Polski. Oficjalny przewodnik Polskiego Związku Kajakowego." - wydanie II Warszawa 1935:

Rzeka Oszmianka **

(oznaczenie ** - szlak bardzo wartościowy pod względem wartości krajoznawczej – drugi stopień w trzystopniowej skali)

Szlak 2(20)(05)

(oznaczenie 05 – Oszmianka - nr lewego dopływu rzeki Wilii, oznaczenie 20 - Wilia - nr prawego dopływu rzeki Niemen, oznaczenie 2 – rzeka Niemen)

Trudność A- B

(Dostępne dla początkujących: A – bardzo łatwo – wody stojące i leniwo płynące o prędkości poniżej prędkości piechura, prąd do 4 km/godz.; B – łatwo – wody płynące o prędkości dochodzącej do szybkości piechura lub nieznacznie ją przekraczającej [4 – 7 km/godz.]; wiosłując w górę można przezwyciężyć prąd.)

Rzeka Oszmianka wypływa pod wsią Szłapkowszczyzna. Spławna od wsi Zagórniki 97 km. Płynie piękną, lesistą okolicą. Głębokość dla kajaka dostateczna. Przeszkodą są pale po mostach i wodorosty (rzadka). Obozować dobrze w całym biegu. Kwatery skromne w dworach. O zakupy trudno. Dojazd kolejowy do wsi Soły. Etapy (2 dni): Soły – 26 km - Ryndziuny – 22 km – Markuny. Mapy: 1 : 100.000, ark. Worniany (P.30 S.42). Szlak łatwy, dzięki lasom bardzo piękny, mało uczęszczany.

48 km rzeki - po prawej stronie stacja kolejowa Soły (trasa Mołodeczno – Nowa Wilejka) – wodować poniżej mostu kolejowego

48 km rzeki – po lewej stronie miasteczka Soły, most drogowy, poczta

46 km rzeki – po lewej stronie dwór Soły, po prawej stronie folwark Małe Soły

42 km rzeki – po lewej stronie wieś Degiesie

40 km rzeki – po lewej stronie dwór Bonifacowo, most

38 km rzeki – most – po lewej stronie wieś Podbrzozy – Łuściszki (trzeba uważać po prawej)

37 km rzeki – po lewej stronie wieś Śnigiany

36 km rzeki – po lewej stronie folwark Warakomszczyzna, po prawej stronie folwark Raczuny, niska kładka

32 km rzeki – po lewej stronie wieś Koński Bór, 2 niskie kładki

30 km rzeki – po lewej stronie wieś Kudziszki, kładka

29 km rzeki – po prawej stronie folwark Żabcin

26 km rzeki – po lewej stronie wieś Knistuszki, most

23 km rzeki – po prawej stronie wieś Pietryki, po lewej stronie wieś Kierpłoszyno

22 km rzeki – po lewej stronie folwark Ryndziuny, most, odgałęzienie rzeki po prawej (sugestia przewodnika jechać)

19 km rzeki – po lewej stronie wieś Ryndziuny, most drogowy

17 km rzeki – po lewej stronie ujście rzeki Łoszy

16 km rzeki – po prawej stronie wieś Zarzecze

15 – 14 km rzeki – po lewej stronie wieś Gieluny, 2 mosty (uwaga na pale po starym moście)

12 km rzeki – po prawej stronie wieś i folwark Puchowicze, most (uwaga na głazy w nurcie)

11 km rzeki – po prawej stronie wieś Kluczniki

8 km rzeki – po lewej wieś Maluta

7 km rzeki – po lewej stronie wieś Małe Jacyny, most

6 km rzeki – po lewej stronie wieś Wielkie Jacyny, most (uwaga na progi)

4 km rzeki – po prawej stronie wieś Kierele

3 km rzeki – po lewej stronie wieś Palestyna

2 km rzeki – po lewej stronie wieś Widziuny, most

0 km – ujście do rzeki Wilji w km 178. Szlak 2(20)