Jędrzej Śniadecki [1768-1838].
Urodzony 30 listopada 1768 w okolicach Żnina najwybitniejszy polski chemik z początków XIX wieków oraz znany lekarz. Od 1797 roku profesor wyższych uczelni wileńskich (zwłaszcza wznowionego w 1803 roku Uniwersytetu Wileńskiego). Stworzył tam ważny ośrodek naukowo-dydaktyczny, w którym przez 35 lat prowadzono w języku polskim wykłady z chemii dla wielu tysięcy studentów;
był twórcą polskiej terminologii chemicznej oraz autorem pracy "Początki chemii" - pierwszego, nowoczesnego i przez 50 lat najważniejszego polskiego uniwersyteckiego podręcznika chemii. W laboratorium Jędrzeja Śniadeckiego w Wilnie prowadzono badania z zakresu analizy chemicznej stojące na wysokim europejskim poziomie. Jego podstawowym wkładem w rozwój nauki była monografia "Teorya Jestestw Organicznych" - pierwsza naukowa teoria fizjologiczna medycyny. Wskazał tam jako pierwszy na proces przemiany materii w organizmach żywych oraz jej wymianę między organizmem i środowiskiem przyrodniczym jako dwie podstawowe cechy odróżniające organizm żywy od materii nieożywionej. Tłumaczona na język niemiecki (dwa razy - 1810 i 1821) i francuski (1823) przez wiele lat była istotnym podręcznikiem na europejskich uniwersytetach. Wykształcił wielu przyszłych naukowców, takich jak: Ignacy Domeyko, Józef Mianowski czy Michał Oczapowski.
Jędrzej Śniadecki był także czynnym i bardzo cenionym lekarzem medycyny; jego
największym osiągnięciem w tym zakresie było pionierskie zastosowanie zwiększonej ekspozycji na promienie słoneczne jako metody leczenia krzywicy i profilaktyki w tym zakresie. Był on także aktywny w działalności społecznej, w tym w publicystyce prozdrowotnej (higiena, dietetyka, wychowanie fizyczne).
Zmarł 11 maja 1838 roku w Wilnie, skąd - po uroczystej mszy żałobnej, w trakcie której do tysięcy wilnian uczestniczących w uroczystościach w uniwersyteckim kościele Św. Jana mowę wygłosił ks. L. Trynkowski - trumnę z jego ciałem studenci przenieśli na rogatki Wilna. Następnie przewieziono ją do Horodniki (wioski należącej do rodzinnego majątku Jędrzeja Śniadeckiego w Bołtupiu) i pochowano na miejscowym cmentarzu.
Niektóre prace naukowe
Jędrzeja Śniadeckiego:
"Początki chemii" tom 1 i 2 (Wilno 1800);
"Teorya Jestestw Organicznych" tom 1 (Warszawa 1804) i tom 2 (Wilno 1811);
"Dzieła" zebrane przez Michała Balińskiego tom 1 i 6 (Warszawa 1840);
"O fizycznem wychowaniu dzieci" (Warszawa 1857).
Książki o życiu
i pracy naukowej
Jędrzeja Śniadeckiego:
"Jędrzej Śniadecki : jego życie i dzieła" Stanisław Brzozowski (Warszawa 1903)
"Jędrzej Śniadecki - jego żywot - naukowe i społeczne stanowisko" Leon Świeżawski (Petersburg 1900)
"Jędrzej Śniadecki - nauczyciel chemii i pisarz rzeczy chemicznych" Jan Harabaszewski (Lwów - Warszawa 1938)
"Życie Jędrzeja Śniadeckiego" Michał Baliński (Leszno i Gniezno 1840)
Artykuł pod tytułem: "Mogiły Śniadeckich"
Prezentujemy Państwu artykuł pod tytułem "Mogiły Śniadeckich" autorstwa Kazimierza Sławińskiego opublikowany w Tygodniku "Ziemia" nr 5 z dnia 1 marca 1927 roku, zawierający obszerny fragment dotyczący grobów Jędrzeja Śniadeckiego i jego rodziny w Horodnikach. Skany pochodzą ze zbiorów Wielkopolskiej Biblioteki Cyfrowej.
Horodniki - wioska, kaplica i cmentarz
"Wieś, pow. oszmiański, gm. Graużyszki, ma kaplicę katolicką parafii Oszmiana. Należy do dóbr Bołtup. Znany badacz starożytności Zoryan Dołega Chodakowski (Czarnocki), poczytywał tę wieś za odwieczne grodzisko z czasów przedchrześciańskich. Tu ma grób sławny Jędrzej Śniadecki, autor Teoryi jestestw organicznych. Zwłoki jego spoczywają pod pięknym pomnikiem z marmuru kararyjskiego." Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom III, str 104-141, Warszawa 1882.
Pomnik nagrobny Jędrzeja Śniadeckiego
i jego żony Konstancji z Mikułowskich
na cmentarzu w Horodnikach.
Powyżej zamieszczone zostały przykładowe fotografie fragmentów pomnika pokazujące ich wygląd przed (rok 2007 i 2008) i po renowacji (sierpień 2012 roku).
Więcej fotografii pomnika w galerii u dołu strony.
Kaplica na cmentarzu w Horodnikach
(filialna katolickiej parafii oszmiańskiej)
Kaplica drewniana, konstrukcji zrębowej, wybudowana na planie prostokąta, z absydą w kształcie trapeza w części tylnej, dach dwuspadowy kryty blachą, na kalenicy mała, czworoboczna wieżyczka zwieńczona krzyżem, usytuowana w części centralnej z przodu dachu. Kaplica jest podpiwniczona - wejście w podłodze położone na środku kaplicy. W podpiwniczeniu zachowane trumny rodziny Śniadeckich (jednak w stanie wymagającym pilnej konserwacji). Pochowani tam są:
• Józef Śniadecki (syn Jędrzeja i Konstancji z Mikułowskich), zmarł w Wilnie 23.XII.1858 roku, w wieku lat ?58?;
• Antonina z Sulistrowskich Śniadecka (synowa Jędrzeja), zmarła w Wilnie 18.III.?1850? (?1853?)(?1854?) roku, lat 44;
• Henryk Śniadecki (syn Józefa i Antoniny z Sulistrowskich, wnuk Jędrzeja), zmarł w majątku Skryhałów pow. mozyrskiego 6.III.1856 roku, lat 24;
• Józef Śniadecki (syn Józefa i Antoniny z Sulistrowskich, wnuk Jędrzeja), zmarły w Homlu gub. mohilowskiej 22.I.1892, lat 54.
Więcej fotografii kaplicy w galerii na tej stronie poniżej.
Pomnik nagrobny J. Śniadeckiego i jego żony Konstancji wykonany z oryginalnego białego marmuru został ufundowany przez syna - Józefa Śniadeckiego w roku 1839. "Nagrobek ma formę cippusa - czworobocznego prostopadłościanu przykrytego daszkiem z akroteriami w narożach. Ściany cippusa zdobione są inskrypcjami i kartuszem herbowym z herbem Leliwa. Całość wieńczy urna w kształcie kielicha nakrytego czworoboczną puszką ze ściętymi narożnikami, na ściankach których wykuto i pomalowano (farba pochodzi z okresu dużo późniejszego - przyp. MB) łodygi makowe z makówkami. Puszka nakryta jest pokrywą z czterema trójkątnymi frontonami i akroteriami w narożach i krzyżem stojącym w środku pokrywy. Na jednej ze ścian puszki znajduje się płaskorzeźba, medalion, którego kształt koła tworzy symboliczne przedstawienie Ouroborosa - węża gryzącego swój ogon. W polu medalionu wnętrze pracowni chemicznej." (źródło opisu: Zabytkowe cmentarze na Kresach Wschodnich II RP. Woj. wileńskie na obszarze Rep. Białorusi. A. Lewkowska, J. Lewkowski i W. Walczak).
Po drugiej stronie puszki uskrzydlony wieniec, w którego środku wykuto laskę Eskulapa z oplatającym ją wężem - symbol sztuki lekarskiej. W ten symboliczny sposób ukazano dwie podstawowe dziedziny nauki, w których specjalizował się Jędrzej Śniadecki - chemię i medycynę. Treść inskrypcji:
• Jędrzey Śniadecki URO. 30°. LISTO. 1768°. † 29° KWJET. 1838°.
• Konstancya z Mikułowskich Śniadecka † 2°. WRZES. 1830°.
• Ku wieczney pamięci Drogich Rodziców przywiązany Syn wzniósł ten pomnik Ru 1839°.
Przez ostatnie kilkadziesiąt lat pomnik nagrobny nie był restaurowany i znajdował się w bardzo złym stanie - spękany, poobijany i pomalowany łuszczącymi się, kolorowymi farbami, które "upiększały" monument.
Z inicjatywy Kolczuńskiej Szkoły Średniej, która prowadzi szkolne Muzeum Jędrzeja Śniadeckiego oraz polskiej Gminy Murowana Goślina sprawą zainteresowała się białorusko-polska komisja do spraw ochrony dziedzictwa historyczno-kulturalnego. W ciągu ostatniego roku na zlecenie ministerstw kultury Białorusi i Polski wykonano profesjonalne prace konserwacyjne, dzięki czemu pomnik odzyskał dawny blask.
W dniu 30 listopada 2012 roku (w 244 rocznicę urodzin uczonego) odbędzie się uroczyste odsłonięcie odrestaurowanego pomnika.
Żołnierze 8 Oszmiańskiej Brygady Armii Krajowej
pochowani na cmentarzu rzymsko-katolickim w Horodnikach
Tuż przed pomnikiem nagrobnymo Jędrzeja Śniadeckiego (idąc od strony bramy cmentarza) znajdują się groby żołnierzy 8 Oszmiańskiej Brygady Armii Krajowej, którzy polegli w walce z oddziałem partyzantki sowieckiej w rejonie miejscowości Bołtupie. Są to cztery mogiły (trzy nagrobki kamienne i metalowy krzyż) usytuowane w jednym rzędzie obok siebie. Pochowani w nich są (od lewej): Stanisław Zdziarski (lat 21, mieszkaniec Horodnik), Jan Gałgowski (lat 34, mieszkaniec Siekierowców), Bronisław Aleksiuk (lat 21, mieszkaniec Kolczun) i Bronisław Bohdanowicz (mieszkaniec Kolczun).
W różnych źródłach publikowana jest raczej błędna data ich śmierci 10 lipca 1944 roku (tak też na nowej tabliczce umieszczonej na grobie B. Bohdanowicza). Jednak biorąc pod uwagę pierwotne napisy na grobach oraz sytuację militarną w tym okresie na Oszmiańszczyźnie i związane z tym działania 8 Oszmiańskiej Brygady AK pewniejsza wydaje się data 10 CZERWCA 1944 roku.
Galeria fotografii prezentujących
pomniki nagrobne i kaplicę cmentarną w Horodnikach
|
Horodniki w obiektywie Krzysztofa HEJKE
[zdjęcia wykonane podczas warsztatów fotograficznych dla młodzieży oszmiańskiej poprzedzających "Festyn u Królowej" w sierpniu 2012 roku]
|
Serdecznie dziękujemy Panu Krzysztofowi HEJKE
za wyrażenie zgody na publikację wykonanych przez niego fotografii na naszym portalu.